Wat is eenzaamheid?

Eerst moeten we hèt grootste misverstand over eenzaamheid uit de wereld helpen, namelijk dat eenzaamheid hetzelfde is als alleen zijn. Eenzaamheid is niet hetzelfde als alleen zijn, dat zijn twee verschillende dingen.

Alleen zijn betekent simpelweg dat er geen mensen om je heen zijn. Het is een feitelijke toestand, die je eenvoudig kunt vaststellen door om je heen te kijken. Als er geen mensen om je heen zijn, ben je alleen. Als er mensen om je heen zijn, ben je niet alleen.

Eenzaam daarentegen is geen feit en kan ook niet worden bepaald door het aantal mensen om je heen te tellen. Eenzaamheid is een emotie, ongeacht of je alleen bent of niet.

Je kunt alleen zijn zonder je eenzaam te voelen (als je dit positief waardeert, heet het met een Engels woord solitude) en je kunt je eenzaam voelen terwijl je niet alleen bent. Alleen zijn is iets wat je bent, eenzaam is iets wat je voelt.

Je zou denken dat mensen die vaker alleen zijn zich ook eenzamer voelen, maar dat hoeft niet zo te zijn. Volgens de Noorse filosoof Lars Svendsen is er “geen enkele correlatie tussen de mate van fysieke isolatie en de intensiteit van de gevoelde eenzaamheid.”

Mensen die zich eenzaam voelen, brengen evenveel tijd door met andere mensen als niet-eenzame mensen. Daarom is het veelgehoorde en ongetwijfeld goedbedoelde advies om “gewoon erop uit te gaan en mensen te ontmoeten” niet de oplossing voor eenzaamheid. Of in ieder geval niet de hele oplossing.

“Wat er toe doet”, zegt Svendsen, “is niet de mate waarin een persoon wordt omringd door andere mensen, maar eerder hoe die persoon zijn relatie met anderen ervaart.” Het gaat dus niet om jezelf omringen met andere mensen, maar om hoe je contact maakt met die mensen – of beter nog: hoe je je connecties met die mensen ervaart.

In de woorden van eenzaamheidsexpert Olivia Laing: “Eenzaamheid vereist niet per se fysieke eenzaamheid, maar eerder een afwezigheid van verbinding, nabijheid, verwantschap: een onvermogen om, om de één of andere reden, zoveel intimiteit te vinden als gewenst is.”

Eenzaamheid is de emotionele reactie op het verlangen naar en het gebrek aan zinvolle verbindingen met andere mensen.

Wij mensen zijn sociale wezens. De behoefte om in gemeenschap met andere mensen te leven is in ons DNA geprogrammeerd. We hebben allemaal vriendschap en liefde nodig in ons leven. Betekenisvolle relaties met andere mensen is een van de belangrijkste bijdragen aan een gelukkig leven.

Maar het feit dat we een sociaal wezen zijn en daarom connecties met anderen nodig hebben, betekent niet dat die behoefte wordt vervuld. Betekenisvolle en bevredigende relaties zijn niet gegarandeerd. Eenzaamheid is de emotionele pijn die je ervaart wanneer die zinvolle sociale connecties ontbreken. Er wordt niet in een belangrijke behoefte voorzien.

Je eenzaam voelen betekent niet dat er iets mis met je is, het betekent gewoon dat je, zoals de Amerikaanse sociaal-neurowetenschapper John Cacioppo het uitdrukt, “een normale menselijke behoefte aan sociale verbinding hebt, evenals een heel normale reactie op onthechtheid, echt bestaand of zo ervaren.”

Eenzaamheid is dus een subjectief gevoel dat gebaseerd is op hoe je persoonlijk je relaties met anderen ervaart – niet een beschrijving van de feitelijke situatie. Je kan je relaties als onvoldoende bevredigend ervaren, terwijl iemand anders ze als bevredigend zou beoordelen.

Als je je eenzaam voelt, is er een mismatch tussen behoefte en bevrediging, tussen je persoonlijke behoefte aan verbinding en de mate waarin aan die behoefte wordt voldaan. En dan gaat het om kwaliteit, niet om kwantiteit: een hechte relatie met een beperkt aantal mensen is een sterkere buffer tegen gevoelens van eenzaamheid dan een losse relatie met een groot aantal anderen.

“Wat onze eenzaamheid bepaalt”, zegt de Amerikaanse psycholoog Guy Winch, “is niet de kwantiteit van onze relaties, maar eerder hun subjectieve kwaliteit, de mate waarin we onszelf als sociaal of emotioneel geïsoleerd beschouwen.” Het gaat erom hoe zinvol (of zinloos) jij je relaties met andere mensen beoordeelt.