Waarom voel ik mij eenzaam en anderen niet?

Waar mensen zijn, is eenzaamheid. Maar niet iedereen heeft er in dezelfde mate last van. Waarom is dat? Sociaal neurowetenschapper John Cacioppo onderscheidt drie factoren die van invloed zijn op de mate waarin je gevoelens van eenzaamheid kunt ervaren:

1. Je “niveau van kwetsbaarheid voor sociale onthechtheid.” Ieder mens heeft erkenning door anderen nodig om gezien, geaccepteerd en gewaardeerd te worden. Maar niet in dezelfde mate. Sommige mensen hebben veel sociale interactie nodig en vinden het leuk om met grote groepen mensen om te gaan. Anderen zijn meer op zichzelf en geven de voorkeur aan een klein aantal mensen om hen heen.

2. Je “vermogen om te gaan met de emoties die gepaard gaan met je geïsoleerd voelen.” Sommige mensen kunnen beter omgaan met het zich eenzaam voelen dan anderen. En dit kan in de loop van de tijd veranderen: misschien heb je je als kind heel vaak eenzaam gevoeld, maar niet op latere leeftijd. Of andersom: vroeger had je zelden gevoelens van eenzaamheid en tegenwoordig veel.

3. Je “mentale beelden en verwachtingen van, en gedachten over, anderen.” Hoe we onszelf en anderen zien, beïnvloedt hoe we onze sociale connecties zien, en andersom: eenzaamheid beïnvloedt de manier waarop we onszelf en anderen zien.

Volgens Cacioppo is 48% van dit alles genetisch bepaald. Onze genetische aanleg bepaalt als het ware de drempelwaarde voor ons persoonlijke gevoel van eenzaamheid: hoe lager onze behoefte aan sociale contacten, hoe hoger onze natuurlijke weerstand tegen eenzaamheid. De overige 52% van onze gevoeligheid voor eenzaamheid wordt bepaald door onze ervaringen met de mensen die we in ons leven ontmoeten.

Opmerkelijk aan de oorzaken van eenzaamheid is dat ze niets te maken hebben met de vooroordelen die er vaak mee gepaard gaan. In tegenstelling tot die vooroordelen blijkt dat eenzame mensen fysiek niet meer of minder aantrekkelijk zijn dan anderen; ze zijn niet meer of minder intelligent; en eenzaamheid heeft ook niets met leeftijd te maken.

De mate waarin je gevoelens van eenzaamheid kan ervaren is voor 48% genetisch bepaald en voor 52% bepaald door onze ervaringen.

Zelfs je sociale vaardigheden zijn niet per se doorslaggevend: uit onderzoek van Cacioppo blijkt dat eenzame mensen “het vermogen hebben om net zo sociaal bedreven te zijn als ieder ander”. En eenzame mensen zijn ook emotioneel niet in staat om verbanden te leggen: filosoof Lars Svendsen wijst er terecht op dat “alleen iemand die vriendschap en liefde kan tonen, zich eenzaam kan voelen.”

Waar niet-eenzame mensen vaak denken dat het de schuld van de eenzame persoon zelf is (“je doet gewoon niet genoeg je best”), denkt de eenzame persoon vaak dat het de schuld van anderen is (“mensen hebben me in de steek gelaten”). De waarheid ligt – zoals zo vaak – ergens in het midden. Eenzame mensen zijn niet louter het slachtoffer van een samenleving die hen niet ziet, en het is ook niet geheel hun eigen schuld.

“De vicieuze cirkel waarin eenzaamheid zich voltrekt, staat niet op zichzelf”, zegt eenzaamheidsexpert Olivia Laing, “maar eerder als een samenspel tussen het individu en de samenleving waarin ze zijn ingebed.”

Onderdeel van dit samenspel is een aspect dat, als je je eenzaam voelt, je aandacht verdient: vertrouwen. Studies tonen aan dat er een duidelijk verband is tussen een laag niveau van vertrouwen en eenzaamheid: hoe meer vertrouwen je in andere mensen hebt, hoe minder eenzaam; en hoe minder vertrouwen, hoe eenzamer.

“Het vermogen om anderen te vertrouwen en het vermogen om gehechtheden te ontwikkelen zijn nauw verwant”, merkt Svendsen op. “Gebrek aan vertrouwen zorgt voor een voorzichtigheid die ondermijnend werkt voor je reacties op anderen die zo belangrijk voor onze gehechtheid.” Om zinvolle verbindingen op te bouwen, moeten we een bepaald basisniveau van vertrouwen hebben.

“Mensen met een laag algemeen vertrouwen beschouwen anderen niet per se als kwaadaardig, maar eerder als riskant – als mensen die hen zouden kunnen kwetsen”, merkt Svendsen op, en “wantrouwen weerhoudt je ervan om buiten jezelf te reiken.” Met eenzaamheid als waarschijnlijk gevolg.