De vicieuze cirkel van eenzaamheid

Als je te maken hebt (gehad) met (langdurige) gevoelens van eenzaamheid, dan weet je dat het heel moeilijk is om die situatie op te lossen. De negatieve spanning tussen behoefte en bevrediging, het gevoel “opgesloten te zijn in glas” zoals eenzaamheidsexpert Olivia Laing het omschreef, kan erg benauwend zijn.

Waarom is het zo moeilijk om met gevoelens van eenzaamheid om te gaan? Volgens psycholoog Guy Winch komt dit omdat “wanneer eenzaamheid eenmaal intreedt, het een reeks psychologische reacties teweegbrengt die ertoe kunnen leiden dat we onze situatie onbedoeld in stand houden en zelfs erger maken.”

Inderdaad, hij zegt eigenlijk dat je eigen gedrag juist datgene teweegbrengt dat je probeert te vermijden. En volgens Olivia Laing brengt het je in het ergste geval in “een vicieuze cirkel” waarin je “steeds meer geïsoleerd, achterdochtig en teruggetrokken” raakt. Het is niet makkelijk om uit die vicieuze cirkel te komen.

Er zijn (minstens) drie valkuilen die de situatie in stand houden. De eerste is dat je een (te) hoge standaard ontwikkelt waaraan de door jou gewenste verbindingen moeten voldoen.

“Chronisch eenzamen hebben veel hogere verwachtingen van interpersoonlijke relaties dan niet-eenzame mensen”, merkt Lars Svendsen op. “Ze stellen hogere eisen, zowel voor zichzelf als voor anderen, in sociale interacties.”

Hierdoor bestaat het risico dat je geen zinvolle verbanden – of kansen daarvoor – ziet of dat je ze afwijst omdat ze niet aan je verwachtingen voldoen.

“Chronisch eenzame mensen hebben veel hogere verwachtingen van interpersoonlijke relaties dan niet-eenzame mensen.”

Lars Svendsen

De tweede valkuil is dat je negatieve verwachtingen ontwikkelt, waardoor je te veel op zoek gaat naar signalen die aangeven dat een contactpersoon niet aan de eisen voldoet.

“Als we eenzaam zijn, zijn de sociale verwachtingen en snelle oordelen die we creëren over het algemeen pessimistisch”, zegt sociaal neurowetenschapper John Cacioppo. “Eenzaamheid zorgt ervoor dat we constant op onze hoede zijn, voorbereid op de teleurstelling en afwijzing waarvan we zeker weten dat die zal komen. Daardoor missen we kansen om sociale contacten te leggen.”

Eenzaamheid wordt zo een soort ‘selffulfilling prophecy’. Psycholoog Guy Winch ziet dat gevaar ook: “Omdat we niet verwachten dat onze sociale interacties positief zijn, doen we minder moeite om ze op te zoeken en reageren we minder op ze wanneer ze zich voordoen.”

De derde valkuil is dat je een negatief zelfbeeld ontwikkelt. Als je je (lang) eenzaam voelt, ga je jezelf en anderen negatiever beoordelen, word je te veel gefocust op de verschillen tussen jezelf en anderen en ga je van het ergste uit hoe anderen over jou denken.

Hierdoor voel je je minder veilig in sociale situaties, handel je terughoudender en ben je meer gefocust op signalen die wijzen op afkeuring of afwijzing. Niet zelden leidt dit tot sociale vermijdingsstrategieën. Eenzaamheid, merkt Guy Winch op, leidt dus tot “cycli van zelfbescherming en vermijding die ervoor zorgen dat we self-fulfilling prophecies creëren en onbedoeld juist de mensen wegjagen die we hopen te betrekken.”

Svendsen beschrijft de ironie hiervan treffend: “In veel gevallen zal het juist zijn om te zeggen: je bent niet eenzaam omdat je alleen bent, je bent alleen omdat je eenzaam bent.”